Tranh chấp về hợp đồng vận tải theo CIF

Tranh chấp hợp đồng CIF: Bài học từ vụ phân bón và gạo xuất khẩu

Case 1: Lô phân bón Amonium Nitrate (ICC Paris)

Bối cảnh:
Người bán ở Đông Âu bán cho người mua tại Pháp một lô phân bón Amonium Nitrate theo điều kiện CIF Incoterms® 1990, cảng đến tại Pháp. Hợp đồng quy định chi phí dỡ hàng ở cảng đến do người mua chịu.

Sự cố:
Khi dỡ hàng, nhiều bao phân bón bị rách, tổn thất 150.000 USD. Giám định cho thấy nguyên nhân:

• Người bán thuê tàu 2 boong (Tweendecker) thay vì tàu 1 boong (Singledecker) thường dùng cho hàng bao.

• Việc bốc/dỡ phải dịch chuyển ngang, gây va đập bao hàng.

• Các cạnh nắp hầm tàu lồi lõm và việc sắp xếp trong hầm (pontoon, carling) không trật tự càng làm hỏng hàng.

Phán quyết:

• Trọng tài ICC Paris kết luận: tàu 2 boong không phải là loại “thông thường và thích hợp” cho loại hàng này. Người bán vi phạm nghĩa vụ thuê tàu theo A3 CIF 1990.

• Tuy nhiên, chỉ 15% thiệt hại xuất phát từ việc thuê tàu không thích hợp. 85% còn lại do dỡ hàng thiếu cẩn trọng – rủi ro đã chuyển sang người mua theo A5/B5 Incoterms 1990 và điều khoản hợp đồng.

• Người mua phải khiếu nại người vận tải để đòi phần thiệt hại chính.

• Trọng tài viện dẫn án lệ tương tự vụ tàu Baska – Tòa phúc thẩm Aix, 29/4/1976.

Case 2: Lô gạo 6.000 tấn (VIAC)

Bối cảnh:
Công ty DM (Hà Nội) bán cho Công ty ENG (châu Âu) 6.000 tấn gạo theo điều kiện CIF Incoterms® 2000. Người mua yêu cầu người bán thuê tàu phù hợp và mua bảo hiểm điều kiện A (All Risks).

Sự cố:

• Người bán thuê tàu BLS (cờ Cyprus), 32 tuổi, nắp hầm thủng, thuyền viên bị nợ lương.

• Công ty bảo hiểm chấp nhận bảo hiểm A nhưng kèm chú thích loại trừ: “Miễn trách nhiệm nếu nước lọt qua nắp hầm”. Người mua im lặng trước thông báo này.

• Trên hành trình, tàu bị bắt tại cảng trung gian vì nợ tiền nhiên liệu, thủy thủ đình công. Người mua buộc phải thuê tàu khác tiếp tục hành trình.

• Giám định cho thấy hơn 800 tấn gạo hư hỏng (160.000 USD), trong đó 20% do nước lọt qua nắp hầm.

Phán quyết (VIAC):

• Tàu BLS được coi là không thích hợp, không thông thường cho hành trình.

• Người bán đã mua bảo hiểm bất lợi, không thông dụng, khiến người mua không được bồi thường toàn bộ.

• Người bán phải bồi thường 20% tổn thất; phần còn lại, người mua phải kiện chủ tàu.

Bình luận & Bài học cho doanh nghiệp XNK

1. Nghĩa vụ của người bán CIF:
   Theo A3 của CIF (Incoterms 1990, 2000), người bán phải thuê tàu thông thường, thích hợp, chạy tuyến thường lệ. Nếu cố tình thuê tàu kém tiêu chuẩn (substandard vessel), họ có thể bị quy trách nhiệm khi hàng hư hỏng.

2. Phân bổ rủi ro:
   Rủi ro chuyển sang người mua khi hàng qua lan can tàu. Tuy nhiên, nếu hư hỏng phát sinh do việc người bán vi phạm nghĩa vụ (thuê tàu không phù hợp, mua bảo hiểm bất lợi), người bán vẫn phải chịu một phần trách nhiệm.

3. Người mua cần cảnh giác:

• Kiểm tra kỹ thông tin tàu (tuổi tàu, tình trạng kỹ thuật, uy tín chủ tàu).

• Yêu cầu hợp đồng bảo hiểm đúng chuẩn ICC (A), không chấp nhận điều khoản loại trừ bất lợi.

• Thực hiện giám định độc lập ngay khi phát hiện tổn thất để xác định nguyên nhân và phân bổ trách nhiệm.

4. Thông điệp quan trọng:
   Tranh chấp CIF thường phát sinh do tàu không phù hợp hoặc bảo hiểm không đầy đủ. Người làm XNK cần hiểu rõ Incoterms, rà soát kỹ điều khoản, và chủ động bảo vệ quyền lợi ngay từ khâu ký hợp đồng.