Tranh chấp về nghĩa vụ thanh toán trong hợp đồng xuất khẩu gạo Việt Nam – Hong Kong

1. Bối cảnh hợp đồng

Năm 1995, một công ty tại Hong Kong ký hợp đồng với công ty Việt Nam mua 5.000 MT gạo trắng 5% tấm với giá 340 USD/MT, điều kiện FOB cảng Sài Gòn hoặc Cần Thơ, tổng trị giá 1.700.000 USD. Phương thức thanh toán là L/C không huỷ ngang, giao hàng trong 25 ngày kể từ khi bên bán nhận L/C.

Bên mua uỷ thác cho bên bán thuê tàu, cước trả bằng TTR. Sau đó, một công ty Macao mua lại lô hàng và mở L/C tại ngân hàng thương mại Macao để người bán thụ hưởng.

Ngày 20/8/1995, người bán giao đủ 5.000 MT gạo, nhận vận đơn hoàn hảo (clean B/L).

2. Phát sinh tranh chấp

Khi hàng đến cảng đích, một phần bị ẩm trong hầm tàu, dẫn đến hư hỏng. Người mua Macao từ chối nhận chứng từ vì cho rằng chứng từ không hợp lệ.

Ngày 25/10/1995, người mua Hong Kong thông báo: công ty Macao sẽ chấp nhận chứng từ và trả trước 1.200.000 USD, sau đó khiếu nại bảo hiểm. Nếu đòi được bảo hiểm thì trả tiếp, nếu thiếu sẽ thương lượng. Người bán đồng ý nhận 1,2 triệu USD nhưng yêu cầu 500.000 USD còn lại phải thanh toán trong vòng 10 ngày sau lần trả thứ nhất.

Người bán nhận được 1,2 triệu USD, nhưng sau đó không được thanh toán phần 500.000 USD. Người bán nhiều lần đòi công ty Macao không kết quả, rồi quay lại đòi công ty Hong Kong.

3. Lập luận của các bên

• Người bán: yêu cầu người mua Hong Kong trả 500.000 USD còn lại, cùng lãi chậm trả đối với cả 1,2 triệu USD (40 ngày) và 500.000 USD đến khi thanh toán.

• Người mua Hong Kong: cho rằng khi người bán chấp nhận L/C của công ty Macao thì nghĩa vụ thanh toán đã chuyển sang công ty Macao; nếu Macao không trả thì người bán phải kiện Macao. Ngoài ra, lỗi thuê tàu gây ẩm mốc hàng thuộc về người bán.

4. Phán quyết của Trọng tài (VIAC)

Hội đồng Trọng tài kết luận :

• Về nghĩa vụ thanh toán: Công ty Hong Kong không được giải phóng nghĩa vụ. Việc Macao trả thay chỉ là uỷ quyền trả tiền, không phải thế nghĩa vụ (novation), vì không có thoả thuận minh thị giữa ba bên. Người mua Hong Kong vẫn phải chịu trách nhiệm trả 500.000 USD còn thiếu.

• Về thuê tàu và bảo hiểm: Bên bán đã hoàn thành nghĩa vụ khi giao hàng và nhận vận đơn hoàn hảo. Tổn thất tại cảng đến thuộc phạm vi bảo hiểm, không làm phát sinh trách nhiệm thêm cho bên bán.

• Về lãi chậm trả:

  • Bác yêu cầu lãi đối với 1,2 triệu USD vì chậm trả do lỗi chứng từ của người bán và quá trình thương lượng.

  • Bác yêu cầu lãi đối với 500.000 USD vì chưa có thoả thuận cụ thể về hạn thanh toán, phương thức, tài khoản.

Kết luận: Người mua Hong Kong phải thanh toán 500.000 USD còn lại, không phải trả thêm lãi.

5. Bài học pháp lý

• Phân biệt “trả thay” và “thế nghĩa vụ”: nếu không có thoả thuận rõ ràng của cả ba bên bằng văn bản, việc người thứ ba thanh toán chỉ là uỷ quyền, không giải phóng người mua khỏi nghĩa vụ.

• Độc lập nghĩa vụ: trách nhiệm thanh toán tiền hàng không phụ thuộc vào kết quả bồi thường bảo hiểm.

• Điều kiện đòi lãi: cần có thoả thuận cụ thể về hạn và phương thức thanh toán; nếu chứng từ sai sót từ phía người bán, thường không được tính lãi.

---

📌 Nguồn tham khảo: Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), 50 phán quyết trọng tài quốc tế chọn lọc, Phán quyết số 21 (1995)