Tranh chấp trách nhiệm bồi thường khi nảy sinh chi phí do quyết định của cơ quan có thẩm quyền

1. Bối cảnh và sự việc

• Một doanh nghiệp dịch vụ logistics tại Việt Nam được thuê vận chuyển một lô hàng đóng container từ Mỹ về Việt Nam, điều kiện FOB Charlotte, NC, USA (Incoterms 2010), quá cảnh tại cảng Shekou, Trung Quốc.

• Khi hàng đến Shekou, hãng tàu báo rằng theo quy định mới từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, Không được nhập khẩu bao tải jumbo đã qua sử dụng — lô hàng đang dùng loại bao này. Để tiếp tục vận chuyển về Việt Nam, doanh nghiệp logistics phải đặt cọc một khoản tiền cho hãng tàu để đảm bảo trách nhiệm pháp lý.

• Doanh nghiệp logistics đã báo cho người giao hàng và người nhận nhiều lần, nhưng không nhận được phản hồi. Đến cuối tháng 6/2019, hãng tàu đã tiêu hủy lô hàng tại Hong Kong, phát sinh chi phí hơn 21.000 USD. 

2. Phân tích trách nhiệm pháp lý

• Doanh nghiệp logistics căn cứ House Bill of Lading (House B/L) yêu cầu người giao hàng/người nhận hàng thanh toán toàn bộ chi phí phát sinh và từ chối yêu cầu bồi thường theo Master B/L (hãng tàu). Tuy nhiên không đạt kết quả.

• Vấn đề đặt ra: Ai phải chịu trách nhiệm bồi thường? Hãng tàu có quyền yêu cầu doanh nghiệp logistics thanh toán không?

3. Quy định pháp lý áp dụng

• Công văn 7654/TCHQ‑GSQL ngày 26/12/2018 (Tổng cục Hải quan) nêu rõ: Bao tải jumbo đã qua sử dụng là phế liệu nhập khẩu, phải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật môi trường và nằm trong danh mục được phép nhập khẩu theo quy định pháp luật. Như vậy, vụ tiêu hủy là hệ quả của quy định nhà nước mà các bên xây dựng hợp đồng không thể biết trước. 

• Điều 294 Bộ luật Thương mại 2005: “Bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm nếu vi phạm là do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết vào thời điểm ký hợp đồng.”

• Điều 295 Bộ luật Thương mại 2005: Bên muốn được miễn trách cần thông báo ngay bằng văn bản cho bên kia về trường hợp vi phạm và hậu quả, đồng thời phải chứng minh miễn trách.

4. Kết luận pháp lý & hướng xử lý

• Vì việc tiêu hủy là do quy định bất ngờ từ cơ quan nhà nước, doanh nghiệp logistics — nếu đã thông báo kịp thời và có tài liệu chứng minh — có thể được miễn trách nhiệm bồi thường. Người giao hàng hoặc người nhận — nếu không thể biết về quy định — cũng không có lỗi và không buộc phải bồi thường.

• Về lý, Hãng tàu không thể yêu cầu doanh nghiệp logistics thanh toán chi phí tiêu hủy, bởi đây là sự cố phát sinh từ quy định bất khả kháng. Tuy nhiên, trên thực tế thì rất phức tạp, công ty Logistics cần tùy cơ ứng biến vì thường các hãng tầu ở vị trí thuận lợi hơn và các công ty Logistics ở thế yếu dễ bị chèn ép.

• Tuy nhiên, khoản chi phí phát sinh hơn 21.000 USD là thiệt hại thực tế do quyết định nhà nước gây ra. Vì không công bằng khi một bên chịu toàn bộ, cơ chế tốt nhất là thương lượng chia sẻ thiệt hại — một giải pháp hỗ trợ thực tiễn, nhiều trọng tài và tòa án khuyến khích.